Η σημερινή σχολική τάξη δεν είναι μόνο χώρος γνώσης, αλλά και στήριξης, καλλιέργειας δεξιοτήτων ζωής και πρόληψης. Ένα από τα πιο σημαντικά και επίκαιρα θέματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι εκπαιδευτικοί είναι οι εξαρτήσεις. Με τον όρο «εξαρτήσεις» δεν αναφερόμαστε μόνο στα ναρκωτικά. Το κάπνισμα, το αλκοόλ, η υπερβολική χρήση οθονών και τα τυχερά παιχνίδια, είναι όλα πεδία που επηρεάζουν τη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία των εφήβων.
📊 Τι λένε τα στατιστικά στην Ελλάδα;
🔸Το 36% των Ελλήνων κάνει καθημερινή χρήση καπνού — το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε. (Ευρωβαρόμετρο, 2024 ).
🔸Το 20% των 15χρονων έχει μεθύσει τουλάχιστον δύο φορές στη ζωή του (OECD, 2023).
🔸Ένας στους επτά (14,7%) μαθητές ηλικίας 16-18 ετών έχει κάνει χρήση κάνναβης, με τα 2/3 εξ αυτών (9,7%) να έχουν επαναλάβει τη χρήση της τουλάχιστον 3 φορές (ΕΠΙΨΥ, 2019).
🔸Το 37,8% των μαθητών λυκείου αναφέρουν ότι, κατά τους τελευταίους 12 μήνες από τη διεξαγωγή της έρευνας, έπαιξαν/στοιχημάτισαν χρήματα, σε τουλάχιστον ένα παιχνίδι, τουλάχιστον μία φορά (ΕΠΙΨΥ, 2019).
🔸Ένας στους τρεις μαθητές λυκείου αφιερώνει τουλάχιστον 4 ώρες την ημέρα στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης τις καθημερινές (35,3%) και σχεδόν τρεις στους 5 το Σαββατοκύριακο (58,7%) (ΕΠΙΨΥ, 2019).
Αυτά τα στατιστικά δεδομένα αναδεικνύουν τη σοβαρότητα των εξαρτήσεων στην Ελλάδα, υπογραμμίζοντας την επιτακτική ανάγκη για ενίσχυση των προγραμμάτων πρόληψης και ενημέρωσης. Η αυξημένη εμπλοκή των μαθητών σε επικίνδυνες συμπεριφορές καθιστά αναγκαία την υλοποίηση εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών που θα προάγουν τη συνειδητοποίηση και την υπεύθυνη λήψη αποφάσεων.
🏫 Σχολείο: Χώρος Έκφρασης, καλλιέργειας Κρίσης και Αξιών
Το σχολείο δεν είναι απλώς ένας χώρος μετάδοσης γνώσεων· είναι, ή πρέπει να είναι, ένα ασφαλές καταφύγιο, ένας τόπος όπου οι μαθητές αισθάνονται ελεύθεροι να εκφραστούν, να ακουστούν και να ανακαλύψουν τον εαυτό τους. Ένας χώρος όπου το ερώτημα είναι πιο πολύτιμο από την απάντηση και η αμφισβήτηση πιο γόνιμη από τη συμμόρφωση.
Σε μια εποχή που οι προκλήσεις της εφηβείας συνδυάζονται με έντονα κοινωνικά φαινόμενα, όπως οι εξαρτήσεις, το σχολείο οφείλει να καλλιεργεί την κριτική σκέψη και την ενσυναίσθηση. Οι μαθητές πρέπει να ενθαρρύνονται να αμφισβητούν κοινωνικές προκαταλήψεις, να καταρρίπτουν μύθους γύρω από τις εξαρτήσεις και να αναγνωρίζουν τις πραγματικές, καθημερινές τους συνέπειες — όχι μέσα από φόβο ή διδακτισμό, αλλά μέσα από εποικοδομητικό διάλογο και βιωματική εμπλοκή.
Το πιο σημαντικό είναι να κατανοήσουν ότι οι ίδιοι έχουν τη δύναμη και την ευθύνη για τις επιλογές τους. Κάθε απόφαση που λαμβάνουν δεν είναι απλώς μια στιγμή – είναι ένας κρίκος σε μια αλυσίδα που διαμορφώνει τη ζωή και το μέλλον τους. Η πρόληψη, λοιπόν, δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά μια καθημερινή πράξη επίγνωσης, και το σχολείο μπορεί να γίνει ο καταλύτης αυτής της επίγνωσης.
💡 Η τεχνολογία ως καταλύτης ουσιαστικής μάθησης
Η προσέγγιση των εξαρτήσεων στην τάξη δεν μπορεί να περιορίζεται σε θεωρητικές αναφορές ή γενικές συζητήσεις. Για να αποκτήσει νόημα και αντίκτυπο στη συνείδηση των μαθητών, η μάθηση οφείλει να είναι βιωματική, συμμετοχική και ουσιαστική. Στο πλαίσιο αυτό, η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στη γνώση και την προσωπική εμπειρία, ενισχύοντας την ενεργό εμπλοκή και τη βαθύτερη κατανόηση των πολύπλοκων πτυχών των εξαρτήσεων.
Αξιοποιώντας σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία και εφαρμογές, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δημιουργήσουν ένα δυναμικό και ασφαλές περιβάλλον μάθησης, όπου οι μαθητές καλούνται να διερευνήσουν πραγματικές περιπτώσεις, να συνδέσουν τις γνώσεις τους με βιωματικά δεδομένα και να καλλιεργήσουν κριτική σκέψη, ενσυναίσθηση και αίσθηση ευθύνης.
Μέσα από διαδραστικά έργα και συνεργατικές δραστηριότητες, η τεχνολογία δίνει φωνή στους μαθητές και μεταμορφώνει τη μάθηση σε εμπειρία — εκεί όπου η πληροφορία γίνεται συνείδηση και η εκπαίδευση μετατρέπεται σε πράξη ζωής.
🎒 Ιδέες για δραστηριότητες στην Τάξη
💬«Τι θα έκανες αν…» – Διλήμματα ζωής
🔠 Περιγραφή: Ο/Η εκπαιδευτικός παρουσιάζει μέσω της εφαρμογής Note σεναριακές καταστάσεις (π.χ. "Ο φίλος του/της κολλητού/κολλητής σου, τον/την οποίο συμπαθείς πολύ, σου προσφέρει να καπνίσεις. Τι κάνεις; α. …., β. ….., γ…."). Οι μαθητές ψηφίζουν ανώνυμα μέσω AirClass, διαλέγοντας μια από τις επιλογές. Ακολουθεί διάλογος με βάση τις απαντήσεις που έχουν δοθεί.
👨🏫Ο ρόλος του/ης εκπαιδευτικού: Ο/Η εκπαιδευτικός προετοιμάζει τα σενάρια και τα καταγράφει στην εφαρμογή Note ή σε άλλη κατάλληλη πλατφόρμα, καθοδηγεί τη συζήτηση με στόχο να προάγει την ενσυναίσθηση και τη στοχαστική σκέψη. Διασφαλίζει ότι ο διάλογος παραμένει ανοιχτός και χωρίς κριτική, ενθαρρύνοντας τους μαθητές να εκφράσουν τις απόψεις τους χωρίς φόβο ή πίεση.
🎯 Στόχος: Προάγεται η ηθική σκέψη, η ενσυναίσθηση και ο διάλογος χωρίς ντροπή ή πίεση.
📚 Διερευνούμε – Ανακαλύπτουμε – Καταρρίπτουμε Μύθους
🔠 Περιγραφή: Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες, μελετώντας πόρους του mozaBook, όπως το ψηφιακό διαδραστικό μάθημα για τις εξαρτήσεις από το αλκοόλ, το κάπνισμα και τα ναρκωτικά και κρατούν σημειώσεις σε ένα τετράδιο στην εφαρμογή. Στη συνέχεια, τους δίνεται ένα φύλλο εργασίας με 5 κοινούς μύθους γύρω από τις εξαρτήσεις, τους οποίους καλούνται να καταρρίψουν.
👨🏫Ο ρόλος του/ης εκπαιδευτικού: Ο/Η εκπαιδευτικός επιλέγει τους κατάλληλους πόρους του mozaBook για τη δραστηριότητα, προετοιμάζει το φύλλο εργασίας μέσω του εργαλείου «Άσκηση» του mozaBook ή άλλης εφαρμογής, και καθοδηγεί τη διαδικασία μάθησης. Καθ’ όλη τη διάρκεια της δραστηριότητας, ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού είναι συντονιστικός, προάγοντας την αμφισβήτηση και ενθαρρύνοντας τον εποικοδομητικό διάλογο, ώστε να εξασφαλίζεται μια οργανωμένη και ουσιαστική συζήτηση γύρω από τους μύθους και την πραγματικότητα των εξαρτήσεων.
🎯 Στόχος: Ανάπτυξη κριτικής σκέψης και ανάλυση της παραπληροφόρησης γύρω από τις εξαρτήσεις.
🧬 Μαθαίνουμε το σώμα μας
🔠 Περιγραφή: Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει τη μελέτη διαδραστικών 3D μοντέλων για τη μορφολογία και τη λειτουργία ενός οργάνου που επηρεάζεται από ουσίες (π.χ. των πνευμόνων που επηρεάζονται από το κάπνισμα) και παρατηρούν τις βλάβες που προκαλούνται (π.χ. ΧΑΠ, καρκίνος πνεύμονα). Στη συνέχεια, οι ομάδες δημιουργούν παρουσιάσεις με τίτλο «Γιατί αξίζει να προστατεύσω το σώμα μου;» τις οποίες παρουσιάζουν στην ολομέλεια της τάξης σε πραγματικό χρόνο μέσω της εφαρμογής Share.
👨🏫Ο ρόλος του/ης εκπαιδευτικού: Ο/Η εκπαιδευτικός καθοδηγεί τις ομάδες στην εξερεύνηση των 3D μοντέλων και τους ενθαρρύνει να αναλύσουν τις βλάβες που προκαλούνται από τις εξαρτήσεις. Επίσης, ο/η εκπαιδευτικός συντονίζει τις παρουσιάσεις και ενισχύει τη συζήτηση, δίνοντας τη δυνατότητα στους μαθητές να αντιληφθούν τις σωματικές συνέπειες των εξαρτήσεων μέσω οπτικοακουστικών εργαλείων.
🎯 Στόχος: Αντίληψη των σωματικών επιπτώσεων των εξαρτήσεων και ανάπτυξη προληπτικής σκέψης.
❤️ Συναισθήματα σε Πρώτο Πλάνο: Γνωρίζουμε τον Εαυτό μας
🔠 Περιγραφή: Οι μαθητές εργάζονται ατομικά. Παρακολουθούν βίντεο σχετικά με την ψυχική υγεία και τις εξαρτήσεις και καταγράφουν συναισθήματα που κατά την άποψή τους οδηγούν σε εξαρτητικές συμπεριφορές (π.χ. άγχος, πίεση). Έπειτα, συνδέονται ανώνυμα σε μία εφαρμογή που επιτρέπει την ψηφοφορία, όπως το AirClass, για να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως «Ποια συναισθήματα πιστεύεις ότι οδηγούν πιο συχνά σε εξαρτήσεις;». Ακολουθεί η ανάλυση των αποτελεσμάτων και η συζήτηση γύρω από την ψυχολογική πλευρά των εξαρτήσεων. Στη συνέχεια, ο εκπαιδευτικός μοιράζει στους μαθητές ατομικό φύλλο εργασίας με δραστηριότητες και ερωτήσεις σχετικές με την αυτογνωσία, την αυτορρύθμιση και την ενσυναίσθηση με στόχο την ενίσχυση της κατανόησης του εαυτού.
👨🏫Ο ρόλος του/ης εκπαιδευτικού: Ο/Η εκπαιδευτικός επιλέγει τα κατάλληλα βίντεο και δημιουργεί το ερωτηματολόγιο, συνεργαζόμενος αν χρειάζεται με τον Ψυχολόγο του σχολείου για την ανάπτυξη του περιεχομένου. Ο ρόλος του/της είναι κυρίως συντονιστικός, υποστηρίζοντας τους μαθητές στη διαδικασία ανάλυσης των συναισθημάτων και διευκολύνοντας τον διάλογο γύρω από την αυτογνωσία και την ενσυναίσθηση. Ο/Η εκπαιδευτικός διασφαλίζει ότι η συζήτηση διεξάγεται με ασφάλεια και χωρίς κριτική, ενθαρρύνοντας την ειλικρίνεια και την ανοιχτότητα.
🎯 Στόχος: Ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης και της αυτογνωσίας για την πρόληψη.
🧠 Escape Room: «Απόδραση από τις Συνήθειες»
🔠 Περιγραφή: Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες. Σε κάθε ομάδα δίνεται μία διαφορετική μελέτη περίπτωσης (π.χ. «Ένας έφηβος κάνει χρήση κάνναβης καθημερινά και προσπαθεί να παρασύρει και τους κολλητούς του...»). Κάθε ομάδα έχει περιορισμένο χρόνο για να μελετήσει το κείμενο και να προτείνει λύσεις που θα βοηθήσουν το πρόσωπο της εκάστοτε ιστορίας να «αποδράσει» από τις κακές του συνήθειες. Στη συνέχεια, ο/η εκπαιδευτικός προβάλλει την εκάστοτε μελέτη περίπτωσης στην διαδραστική οθόνη, και η ομάδα παρουσιάζει τις προτεινόμενες λύσεις σε όλη την τάξη.
👨🏫Ο ρόλος του/ης εκπαιδευτικού: Ο/Η εκπαιδευτικός σχεδιάζει και δημιουργεί τις μελέτες περίπτωσης, διασφαλίζοντας ότι οι περιπτώσεις είναι ρεαλιστικές και σχετικές με τις καθημερινές προκλήσεις των μαθητών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της δραστηριότητας, υποστηρίζει τις ομάδες, παρέχοντας καθοδήγηση όταν απαιτείται και ενθαρρύνοντας τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των μελών των ομάδων. Επιπλέον, ο/η εκπαιδευτικός διασφαλίζει ότι η διαδικασία της ανάλυσης των περιπτώσεων παραμένει εστιασμένη στην κριτική σκέψη και στην επίλυση προβλημάτων.
🎯 Στόχος: Ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής αξιολόγησης διαδικτυακών πηγών πληροφόρησης, συνεργατική επίλυση προβλημάτων και διασύνδεση γνώσεων με εμπειρίες.
📣 Μήνυμα προς εκπαιδευτικούς:
Μπορεί να μη μπορείτε να "θεραπεύσετε" την εξάρτηση, αλλά μπορείτε να φυτέψετε την κριτική σκέψη, την ενσυναίσθηση και την ελπίδα. Εσείς είστε αυτοί που μπορούν να εμπνεύσουν τους μαθητές να πουν:
"Όχι, γιατί αξίζω περισσότερα."